باغ شاهزاده- ماهان / کرمان

مختصات جغرافیایی

باغ شاهزاده ماهان دارای مختصات جغرافیایی30 درجه و 4 دقیقه عرض‌شمالی‌و57 درجه و
17 دقیقه طول شرقی می‌باشد.


ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد
1850 متر است. با توجه به این که باغ شاهزاده در دامنة کوه جوپار قرار گرفته است ،
از ارتفاع2000 متر از سطح دریای آزاد برخوردار است.

باغ شاهزاده در فاصلة 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان و در فاصلة 6 کیلومتری شهر
ماهان در مسیر جادة کرمان – بم در نزدیکی ارتفاعات جوپار بنا گردیده است.

واقع شدن منطقه در مسیر عبوری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است
که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است.
آب وهواشناسی و اقلیم

اختلاف فاحش درجه حرارت شب و روز از جمله مشخصات اقلیمی محدوده است. حداقل درجه
حرارت در ایستگاه هواشناسی 33/13 درجه و حداکثر آن 16.25 درجه می باشد. متوسط
بارندگی سالیانه 77/184 میلی متر، متوسط تبخیر سالیانه 47/17 میلی متر، متوسط رطوبت
هوا 31 درصد و متوسط سالانه تابش آفتاب (متوسط تعداد ساعات آفتابی به کل ساعات
تئوریک) 64/0 می باشد.

مشخصات سه باد اصلی به این قرار می باشند : باد شمالی که در اصطلاح محلی باد پایین
نامیده می شود، باد جنوبی معروف به باد بالا و باد شمال شرقی که به باد شهداد شهرت
دارد.



• زمین شناسی دشت ماهان

در دشت دامنه شمالی کوه بلند جوپار و دامنه غربی کوه پلوار متشکل از آهک های کرتاسه
قرار گرفته است. این رسوبات کرتاسه از نظر وسعت و از نظر منابع آب مهم می باشند و
رسوبات فوق توسط رسوبات ضخیم دیگر پوشیده می شوند که فاسیس آن از جنوب شرق به شمال
غرب تغییر می نماید و جنس آن عمدتاً از فلیش بوده که از لایه های آهک – مارن – ماسه
سنگ – سیلیت استون و شیل تشکیل شده است. در کوه جوپار این آهک های کرتاسه توسط
کنگلومرای پلیوسن و درکوه پلوا ر توسط سازندهایی از ماسه سنگ و شیل و گچ متعلق به
ژوراسیک پوشیده شده است.البنه باید توجه داشته باشیم که حرکت رسوبات بادی در شمال
ماهان زمینهای زراعتی را تهدید می‌کند و خطراتی را به همراه می‌آورد. در نتیجه باید
به روش‌هایی این رسوبات بادی تثبیت شود .

کیفیت آب در این دشت مطلوب می‌باشد و شرایط خاکی خوبی نیز دارد .باید توجه داشت که
موقعیت بررسی منابع آب دشت کرمان همراه دشت ماهان بنام دشت کرمان – ماهان توصیف
می‌شود و شرایط تقریباً مشابهی دارند.





• ویژگی‌های محیطی

باغ در بستر کویر درمیان ارتفاعات جوپار و بلوار شکل گرفته است.

کوه‌های پر برف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه می‌دهند که ویژگی خاص این
منطقه می‌باشد.

قرارگیری باغ بر کوهپایه‌های جوپار،
علاوه بر ارایه منظر خاص، امکان آبیاری باغ را از قنات تیگران که از این ارتفاعات
تغذیه می‌شود فراهم می‌آورد. انتخاب محل باغ شاهزاده علاوه بر موقعیت های طبیعی
مساعدی که در بر دارد می‌تواند توجهی به باغ ومقبره های تاریخی دورة صفویه واقع در
500 متری ادامه چهار باغ داشته باشد.

یکی از دلایل توجیه کننده موقعیت مساعد ماهان، توجه به این نکته می‌باشد که باغ های
متعددی در ماهان وجود داشته‌اند، همان طور که وزیری مولف جغرافیای کرمان در رابطه
با ماهان چنین می‌نویسد:

“ ماهان در شرق مایل به جنوب این بلد به فاصلة هفت فرسخی واقع است، در خوشی آب و
هوای معروف است، گویا پانصد باغ متجاوز در آنجا باشد،انگور و هلویش ممتاز است،
سایرفواکه نیز نیکو به عمل آید.”

محور اصلی باغ 30 درجه با محور شمال – جنوب اختلاف دارد و موقعیت مناسبی را از بابت
ایجاد سایه ارایه می‌دهد. بر روی این محور اصلی و در امتداد چهار باغ، سردرخانه
برای ورود به باغ شکل می‌گیرد.






باغ شاهزاده ماهان توسط عبدالحمید میرزا ناصر
الدوله فرمانفرما در دورة قاجار احداث گردید.

وی یازده سال متوالی حکومت کرمان و بلوچستان را داشت و وفات وی به تاریخ 1309 قمری
اتفاق افتاد. دربارة چگونگی به حکومت رسیدن و زندگی وی دردوران حکومت، در کتاب
تاریخ کرمان تألیف احمد علی خان وزیری کرمانی نوشتاری در دست است که در زیر آورده
می‌شود:

`حکومت عبد الحمید میرزا (ناصرالدوله)

پس از یکسال و نیم اقامت کرمان، درسنة هزار و دویست نودوهشت، بر حسب استدعای خود
شاهزاده نصرت الدوله فرمانفرما، حکومت کرمان به شاهزاده سلطان حمید میرزای
ناصرالدوله خلف اکبر معزی الیه تفویض گردید و شاهزاده ناصر الدوله به کرمان روانه و
فرمانفرما هم از کرمان عازم دارلخلافه شد. در عرض راه طهران در منزل انارکه اول خاک
کرمان است ناصرالدوله به خدمت پدر بزرگوار شرفیابی حاصل نموده شاهزاده فرمانفرما
مهمات لازمة وضع مملکت کرمان را با ایشان حالی فرمود. بعد از یکی دو روز ملاقات و
دیدن دو شاهزاده اعظم، پدر طریق طهران و پسر راه کرمان پیش گرفتند.

الحاصل کفایت و شجاعت ناصرالدوله همانا مشهور ایران بلکه در ممالک خارجه هم اشتهار
داشت. پس از ورود کرمان انواع مهربانی و سلوک را با اعالی و ادانی فراخور حال و
حالت هر کس به عمل آورده هر جا و هر کس که مقتضی سیاست و نکال بود معمول فرموده و
همه روزه از بام تا شام مشغول انجام امور ایالت و نظم مملکت و وصول و ایصال مالیات
و اقساط دیوانی وتربیت و تعلیم افواج کرمانی و اصلاح امور رعیت و قشونی بود. بعد از
دو سال و کسری که شاهزاده نصرت الدوله فرمانفرما در طهران به رحمت یزدان پیوست ،
لقب جلیل فرمانفرمایی هم حسب الارث والاستحقاق به شاهزاده ناصر الدوله مرحمت شد.

مدت ایالت شاهزاده در کرمان یازده سال کشید. شش سفر به بلوچستان فرمود . تمام
محالات آنجا را به حیطة نظم درآورد. در حکمرانی ناصرالدوله فرمانفرما سه چهار فقره
فتنه از بلوچیه در بلوچستان رخ داد، همه به کفایت و توجه شاهزاده به اسهل وجهی
اصلاح شد، یک دفعة آن، طایفة رودباری که ضدیتی با طایفه شهدوست خان بامری بلوچ
داشته و مالی از آنها به غارت برده بودند، شهدوست خان مزبور و پسر بزرگش نواب خان
با جمعیت زیاد بر سر آن طایفة رودباری ریخته نزاع و جدال و قتال کردند و چند روز از
طرفین بنای محاربه و زدوخورد داشتند وماده غلیظ شده بود. به محض این که به عرض
شاهزاده رسید، شخصاً با استعداد قشونی و غیره بقدر لزوم از شهر کرمان نهضت فرموده و
به بلوکات حوالی رودبار، که محل منازعه و مجادله حضرات بو د، نزول نمود.

شهدوست خان و سایر روسای طرفین را با استمالت و عتاب و خطاب احضار نموده اطفاء
نایرة فساد و اصلاح ذات البین شد و هر یک به محل ومکان خویش رفتند و شاهزاده به
کرمان مراجعت کرد. یک مرتبة دیگر در حکومت ابولفتح خان سرتیپ قزاق به بلوچستان ،
اهالی آنجا شورش کرده باو خروج نمودند و او را در قلعة فهرج بلوچستان محصور کردند.
فرمانفرما از شهر اردویی لایق این غائله ترتیب داده ، به سرداری محمد حسین میرزای
حشمت السلطنه به حوالی بلوچستان فرستاد و خود فرمانفرما به جیرفت و رودبار ، که
نزدیک بلوچستان وارد و هر دوبود، تشریف برده و حشمت السلطنه را حاکم بلوچستان مقرر
فرمود و بلوچان را به معرض عتاب و استمالت حاضر اورده از جهتی آنها را بوعده و وعید
امیدوار و از جهت دیگر از اندیشه و بیم سیاست و مواخذه سخت هر یک را از کرده نادم
فرمود و به اندک توجهی فتنة به این بزرگی را مفطفی ساخت . و ابراهیم خان سرهنگ بمی
و زین العابدین خان سرتیپ برادر او را که سالهاست مسبوق به عمل بلوچستان هستند و در
دفع و رفع این فتنه مساعی جمیله مبذول داشته بودند و لوازم خدمتگزاری را به عمل
آورده، مورد الطاف شاهزاده گشته ابراهیم خان به منصب سرتیپی توپخانه و زین العابدین
خان به درجة سرتیپی اول رسید و نیز حکومت بلوچستان را به دو برادر تفویض فرمود و
رفع فساد گردید.

یکدفعه دیگر که سفر ششم بلوچستان بود ، دلاور خان بلوچ که ظاهراً و باطناً از عفریت
های روزگار بود ] هرکس قیافه و هیکل اورا دیده مصداق عرض مولف را می دهد و الحق [
در مراتب جهل دلاور بود، و شهدوست خان ثانی و حسینخان بلوچ را گرفته مغلولا به شهر
اورده به حبس ابدی مقرر داشت. خلاصه از انجایی که روزگار غدار ناپایدار کاری جز بد
عهدی و مخاصمت مردان نامدار ندارد، در دو سال آخر درد گلوی معروف که بعضی از اطباء
او را نوعی از طاعون شمرده اند سه چهار پسر و دختر شاهزاده را از حیات عاری ساخت،
لهذا شاهزاده را کسالت و غم فرا گرفت. پیوسته اوقات در حزن آن نونهال های خانوادة
شوکت بسر بردی و هیچ روز و شب نیارمیدی. در اوایل سال یازدهم حکومت درماه مبارک
رمضان لوی ئیل هزار و سیصد ونه دو سه روز قبل از ناخوشی خواب دیده بود که شاه نعمت
الله مشهور به شاه ولی که درماهان مدفون است و حالات آنجناب از ابتدا تا انتهی
سابقاً عرض شده، در بالای کوهی رفیع منزل داشته و شاهزاده در آنجا از او دیدن
وزیارت نموده، این خواب را مکرراً مذاکره نمود. تعبیر آن را از هر کس می خواستند .
بعد از دو سه روز مبتلای به ناخوشی آنفولنزا که زکام مسری باشد و آن سال درتمام
ایران بروز کرده بود و در کرمان نیز سرایت نموده بود شده، پس از چند روز منجر به
چند مرض متضاد مثل محرقه و مطبقه و اسهال و زهیر گردید و در عشر آخر رمضان داعی حق
را لبیک اجابت فرمود. نعش آن شاهزاده را با کوکبه وجلال در مزار مشهور به قبر آقا
در خارج شهر کرمان امانت سپردند.`

` هم حاجیه هماخانم و هم ناصرالدوله به شاه نعمت الله ولی ارادتی کامل داشته‌اند.
تعمیرات و آثاری نیز ازین دو در صحن جنوبی مزار شاه ولی هنوز برجاست.`

در جای دیگر گفته شده :

` ... فیروز میرزا در 1296 نیز مجدداً به کرمان آمد و پس از او پسرش عبدالحمید
میرزا ناصرالدوله حکومت کرمان یافت و با لقب فرمانفرما مدت ها حاکم کرمان بودو
سفرهای او به بلوچستان و قلع و قمع بلوچ مشهور است. باغ شاهزاده در ماهان از محدثات
اوست و پدرم، مرحوم حاج آخوند پاریزی در وصف این باغ گفته :



حضرت والا چو زماهان خرید
خوب و پسندیده و ارزان خرید

خواست در آن قریة عنبر سرشت باغی بر پای کند چون بهشت

یاد بساتین معلق کنند
زنده زنو قصر خورنق کنند

باغ همان است ولی مال کیست؟ بر ستم و ظلم بباید گریست`



باغ شاهزاده ماهان کرمان یکی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است که از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را نموده است. باغ شاهزاده، ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانفرمایسی عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (١٢٩٨ ه . ق تا ١٣٠٩ ه. ق) احداث گردیده است که با مرگ وی ساخت باغ ناتمام ماند. محل استقرار این باغ در نزدیکی مقبره شاه نعمت الله ولی در دامنه ارتفاعات جوپار می‌باشد.


وجود خاک حاصل خیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امکان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گستره‌ای خشک و بی آب و علف معجزه گونه فراهم ساخته است.
باغ تخت شاهزاده در دامنه ارتفاعات جوپار به مساحت٥/٥ هکتار با شکلی مستطیلی یا شیبی حدود ٦/٤% شکل گرفته و حصاری بلند آن را از جو نامساعد اطراف جدا می‌سازد.
آب منبع حیات بخش این باغ از بخش فوقانی باغ داخل می‌گردد. محورهای اصلی و فرعی و تخت‌های مسطح در نظر ویژه‌ای آبیاری شده و سبز انبوه و کم نظیری را در چارچوب طرح باغ بوجود آورده است.


نهر آبی که وارد باغ می‌گردد در جهت طولی باغ به گونه‌ای توزیع می‌گردد که علاوه بر آبیاری کرت‌ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین که شرایط اولیه باغ تخت‌های می‌باشد بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشره‌ها و آبشارها به عنصر اصلی کیفیت بخش باغ بدل می‌گردد.
در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت که بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی گردیده است که سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فوراه‌های آنها به مطبوعیت باغ می‌افزاید.
بناهای باغ عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی‌و یا فصل مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شده‌اند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ که از ویژگی های اصلی باغ تخت‌های می‌باشد به بهترین وجه استفاده نموده است. دیدروهای ممتد در جهت طولی باغ از کوشک اصلی به سایر قسمت‌های باغ و بالعکس از سردر خانه غنای خاص به زندگی در باغ می‌دهد. مناظر بیرونی باغ که از داخل و یا از بیرون باغ قابل رویت می‌باشند، در نمایش تضاد دو کیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونه‌های کم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده می‌باشد.


نظم درختکاری، انتخاب مناسب گیانهان در ایجاد سایه و یا رنگ آمیزی متناسب در فصل های مختلف باغ ارزش های استثنایی ای را برای آن تعریف می‌کند.
باغ شازده ماهان در اوج والایی و شادابی کیفیت‌های طبیعی و مصنوع خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران برای مدت طولانی خارج از سکنه و متروک ماند و دچار آسیب های فراوانی گردید. خرابی های وارد شده کلیه قسمت‌های باغ را در بر می‌گیرد.
ویرانی‌ها شامل ویرانی بناهای اصلی و همچنین محوطه باز باغ می‌گردد. یعنی باغ سازی و عناصر اصلی شکل دهنده باغ نیز (آبراه‌ها، استخرها، پیاده راه‌ها و بالاخره طبیعت گیاهی باغ نظیر درختان، کرت‌ها، بسترهای گل کاری) از این گزند در امان نمی‌مانند.
باغ یک بار در سال ١٣٥٧ خورشیدی مرمت گردید. در زلزله سال ١٣٦٠ آسیب هایی دید که مرمت شد.
این باغ به دلیل ویژگی ها و جذابیت‌های تاریخی و ارزش های فضایی که دارد به عنوان یکی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی مورد توجه دوستداران باغ ایرانی است. علاوه بر این باغ به عنوان فضایی تفرجگاهی، پذیرای عدة زیادی است که برای گذران اوقات فراغت از مناطق اطراف به آنجا رفته و ساعاتی را در آن می‌گذرانند.
هدف از این نوشتة آرایه بستر عمومی به منظور شناخت باغ‌های ایرانی و به خصوص باغ شاهزاده ماهان و نظام های موجود در آن است.

نظام استقرار
باغ شاهزاده ماهان با مختصات جغرافیایی٣٠ درجه و ٤ دقیقه عرض شمالی و ٥٧ درجه و ١٧ دقیقه طول شرقی می‌باشد.
ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد ١٨٥٠ متر است. با توجه به این که باغ شاهزاده در دامنة کوه جوپار قرار گرفته است، از ارتفاع ٢٠٠٠ متر از سطح دریای آزاد برخوردار است.
باغ شاهزاده در فاصلة ٣٥ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان و در فاصلة ٦ کیلومتری شهر ماهان در مسیر جادة کرمان ـ بم در نزدیکی ارتفاعات جوپار بنا گردیده است.
واقع شدن منطقه در مسیر عبوری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار یافته که حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امکان پذیر می‌سازد: در بدو ورود بویژه در طبقة فوقانی سردرخانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عکس آن منظره کوه را امکان پذیر می‌سازد. این مناظر عمده یعنی رویت حرکت آب، حوض ها و آبشارها هرکدام به نوبه خود تأکیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توام با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارایه می‌دهند.
باغ در بستر کویر در میان ارتفاعات جوپار و بلوار شکل گرفته است. کوه‌های پر برف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه می‌دهند که ویژگی خاص این منطقه می‌باشد.

نظام فضایی
ـ رابطه باغ یا فضای بیرونی
وجود ارتفاعات بلند رشته کوه‌های جوپار به ویژه منظری بسیار جالب برای باغ در این گستره فراهم آورده است. در این بستر باز، باغ با دیوارهای نسبتاً بلندی محصور گردیده و با انبوه ویژه‌ای از درختان همچون نگینی در کویر خودنمایی می‌کند.
ورودی به باغ از این گسترة باز و فضای بکر کویری ـ از مسیر یک چهار باغ است که با درختان به ایجاد فضایی ممتد و جهت دار به سوی باغ هدایت می‌گردد.

ـ سردر ورودی
سردر ورودی به صورت حجمی شفاف، ایجاد فضای واحدی میان این پیش فضا، چهارباغ و داخل باغ می‌نماید. در داخل این بنا دید به فضاها در دو سوی محور اصلی باغ امکان پذیر بوده و فضای بیرونی با درون باغ به صورت سیال و در یکدیگر ادغام می‌شوند.

فضای داخل باغ
در بدو ورود به باغ کل فضای باغ در راستای محور اصلی و در ادامة آن و مناظر ارتفاعات جوپار رویت می‌شود. این چشم انداز طولانی با حجم بالا خانه در انتها بسته می‌شود و با حضور درختان در دو جانب محور که در مواقعی از سال رنگ های متفاوت دارند تقویت می‌شود.
حضور جریان سراسری آب در محور اصلی باغ، آبشارها و صدای آن به تعریف این محور کیفیت مطلوبی می‌دهد. و انعکاس درختان و بنای سردرخانه و بالاخانه در دو استخر باغ ابعاد جدیدی به فضا می‌دهد. نور و سایه نیز به سهم خود در این فضاسازی نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

نظام فضایی زمین
باغ به خاطر اختلاف سطح حدوداً ٢٠ متری در طول محور اصلی به طور مناسبی تقسیم‌بندی گردیده است. این تقسیم بندی سطوح که از شیب طبیعی ناشی می‌شود ماهیت باغ تخت را تعریف می‌کند.

نظام هندسی
شکل اصلی باغ شاهزاده مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یک می‌باشد. طول کلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر می‌باشد.
تقسیم بندی کلی باغ به صورت یک محور طولی و دو کانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابیل تشخیص است.
محورهای فرعی به صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح ها، کرت‌ها را که شمار آنها در هر طرف هشت می‌باشد بوجود آورده‌اند.
بناهای باغ به سه دسته تقسیم شده‌اند. بنای اصلی در بالاترین تخت قرار دارد. بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شده‌اند.
سطح بنای بالاخانه ٤٨٧ متر مربع و سطح سردر خانه ٢٣٤ متر مربع و فاصلة این دو از یکدیگر ٣٢٥ متر می‌باشد.

نظام معماری
نظام معماری در رابطة تنگاتنگ با نظام فضایی و نظام هندسی باغ است. محدودة باغ با دیواری بلند و مرکب محصور گردیده است . این دیوار با بناهایی که در داخل آن و یا با تصرف بخشی از وسعت بیرونی باغ مشخص شده باغ را از محیط خارج جدا می‌سازد.
زمین آرایی تخت باغ، و طبقه طبقه شدن آن از طریق سطوح کرت‌ها، سطح باغ را آینه وار در معرض دید قرار می‌دهد و بنابراین رابطة سادة بین نظاره گر و زمین مسطح به صورت غنی تری در می‌آید و مشارکت نقش توپوگرافی زمین در فضای باغ را تشدید می‌کند. جریان آب به ویژه حوض ها علاوه بر تاکید محورها و آب نمای سراسری به صورت آب شره‌ها سطوح شفافی را بروی زمین برای انعکاس دیگر عناصر ارایه داده است. درخت‌های سایه افکن ویژگی های معماری فضای باغ را تاکید و تشدید می‌کنند.
سردر خانه از معماری شفافی برخوردار است که امکان رویت چند جانبة باغ را میسر می‌سازد. از جمله، منظری که از ارتفاع فوقانی به سمت بالاخانه و پایین کوه‌ها جوپار که در فصول مناسب پوشیده از برف هستند رویت می‌شود از یکسو، و منظر دیگری که به سمت مقابل ورودی باغ در امتداد چهار باغ تا دور دست کوه‌های بلوار ادامه می‌یابد.
بنای بالاخانه طویل ترین بنای منفرد باغ می‌باشد که عمود بر محور اصلی و در انتهای آن قرار گرفته و بخش پایانی محور محسوب می‌شود. با این که در پشت آن قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا که حیاط مذکور اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطة اصلی را با حیاط پشت قطع می‌کند.

آرایش محیط
کفسازی
سطوح کف در باغ عمدتاً از مخلوط قلوه سنگ با ملات تشکیل شده است این ترکیب در دو محدودة اطراف بالاخانه و سردرخانه توسط نقوش هندسی تزئین می‌گردد. از آجر در پله‌ها و حاشیة باغچه‌ها استفاده شده و سنگ در مرز میان کرت‌ها با پیاده راه‌ها و دیگر لبه بندی‌ها وجود دارد.

مصالح
مصالح بناهای باغ عمدتاً آجر و اندود می‌باشد که در جاهایی مانند سردرخانه توسط کاشی نره مزین گردیده است. بنای بالاخانه کلاً اندود می‌باشد. دیواره باغ اندود کاه گل است که در نزدیکی سردر خانه و بالاخانه به دلیل خصوصیت فضایی محوطه‌های مذکور به ترکیب آجر و اندود گچ تبدیل می‌گردد.

نظام کاربری ها
بازشناسی کارکردی
باغ شاهزاده ماهان در مقایسه با انواع باغ ها اعم از باغ ـ شکارگاه‌ها، بستان ها، باغ قلعه‌ها و باغ سکونتگاه‌ها در زمان ساخت خود (دورة قاجار) به عنوان فضایی سکونتگاهی و تفرجگاه شکل گرفت. با توجه به وجود دو محوطة وسیع در جلوی بالاخانه و سر در خانه که با نرده‌های چوبی محصور شده‌اند نشان می‌دهد که باغ علاوه بر سکونتگاه محلی برای پذیرایی و تشریفات نیز پیش بینی شده بود.

نظام آبیاری
منبع حیاتی باغ شازده جریان آب هایی است که از کوه‌های اطراف سرچشمه گرفته است. قنات تیگران که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‌گیرد منبع آب این باغ است. جریان فوق از مرتفع ترین سطح وارد باغ گردیده و نظام آبیاری طراحی شده باغ را بوجود می‌آورد.
نظام آبیاری در باغ شازده کلاً تابع دو اصل می‌باشد. یک آبیاری گیاهان باغ و دوم بهره برداری از موجودیت و کیفیت‌هایی که آب می‌تواند در باغ ایجاد نماید.
بررسی وضع اولیه باغ که در عکس‌ها مشاهده می‌گردد نشان می‌دهد که حرکت پلکانی آب در محور میانی تا بیرون از باغ نیز ادامه داشته است. این فضا در حال حاضر با رواق هایی بازسازی و سنگ فرش شده است. دو استخر اصلی باغ در قسمت بالا و در قسمت ورودی دارای فواره‌هایی بوده‌اند که آب را به ارتفاع قابل ملاحظه‌ای پرش می‌دادند. این راه حل کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و یقیناً متاثر از شناخت باغ ها و چشمه‌های اروپایی است.

نظام گیاهی
انتخاب و آرایش گیاهان در باغ شاهزاده ماهان نقش تعیین کننده‌ای در هویت باغ دارا می‌باشد.
درختان و نباتاتی که در بستر منطقة باغ شاهزاده ماهان دیده می‌شوند به ترتیب زیر می‌باشند.
ـ درختان همیشه سبز و باد شکن: درختان سوزنی برگ مانند کاج ها، سروها
ـ درختان سایه دار: درختان برگ پهن مانند نارون وحشی و چتری، زبان گنجشک یا ون، چنار و سپیدار. این درختان علاوه بر این که از نظر ایجاد سایه اهمیت دارند در آب و هوای منطقه مقاومت می‌کنند.
گیاهان زینتی: از گیاهان زینتی از قبیل سروهای زینتی پیراکانتا و گونه‌های ارس زینتی و شیر خشت که در زمستان گل های ریز می‌دهد.
درختان میوه در کرته‌ها کاشته می‌شوند و خصوصاً از دیدروهای سمت بالاخانه به پایین در فصولی که میوه دارند منظر جالب و رنگارنگی را به وجود می‌آورند.
درختان دیگر در باغ، بید، ون، بم، شنگ و کاج می‌باشند.